Choroby osób starszych: Udar mózgu

Udar mózgu jest najpoważniejszą chorobą naczyniową mózgu. Na całym świecie stanowi on trzecią w kolejności przyczynę zgonów i główny powód niesprawności u osób powyżej 40. roku życia. Zlekceważenie pierwszych objawów może prowadzić do śmierci, dlatego bardzo ważne jest aby dobrze rozpoznać początkowe objawy i udzielić pierwszej pomocy.  Udar jest to zespół objawów klinicznych związanych z nagłym wystąpieniem ogniskowego lub uogólnionego zaburzenia czynności mózgu, utrzymujący się dłużej niż 24 godziny i niemający innej przyczyny niż naczyniowa. Ponad połowa udarów występuje u osób po 70 roku życia. Udar mózgu jest najczęstszą przyczyną niepełnosprawności. Powrót do zdrowia zależy od tego, jak szybko choremu została udzielona pierwsza pomoc i kiedy trafił pod specjalistyczną opiekę. Umiejętność szybkiego zareagowania na pierwsze objawy udaru może ocalić wielu osobom życie.

Rodzaje udarów:

• udary niedokrwienne (85-90%)
• zakrzepowo-zatorowe
• zatorowe
• hemodynamiczne – w wyniku obniżenia ciśnienia tętniczego

Jeśli podzielić udary ze względu na dynamikę, można wyróżnić:

• przejściowe napady niedokrwienne (TIA) – objawy ustępują w ciągu 24 godzin
• udar ustępujący (RIND) – objawy ustępują w ciągu 3 tygodni
• udar dokonany (CS) – objawy utrzymują się na stałym poziomie lub nasilenie maleje tylko częściowo
• Udar postępujący (PS) – objawy występują nagle, a następnie narastają stopniowo lub w postaci kolejnego zaostrzenia

Przyczyny udaru mózgu można podzielić na modyfikowalne i niemodyfikowalne. Do tych ostatnich należą:

• wiek – ryzyko zwiększa się dwukrotnie co 10 lat, od 55 roku życia
• płeć męska
• etniczna (rasa czarna, żółta)
• predyspozycje rodzinne i genetyczne
• przebyte udary

Do modyfikowalnych należą:

• nadciśnienie tętnicze
• choroby serca
• zaburzenia gospodarki lipidowej
• cukrzyca
• zakażenia
• choroby naczyń
• zwężenie tętnicy szyjnej wewnętrznej
• dysplazja włóknisto-mięśniowa
• palenie papierosów
• nadużywanie alkoholu
• otyłość
• artretyzm
• zespół bezdechu sennego
• zaburzenia krzepnięcia
• udar
• niedoczynność tarczycy
• narkotyki

Objawy:

Udar występuje bez objawów poprzedzających. Najczęściej występuje w nocy, a chory odczuwa skutki po przebudzeniu. Pogorszenie stanu ogólnego następuje nagle, często po dużym wysiłku lub stresie. Zwykle występuje bardzo silny ból głowy, nudności i wymioty. Typowo w ciągu kilku minut dochodzi do utraty przytomności. Zwykle występuje porażenie połowiczne. Małe udary krwotoczne, przebiegające z niewielkimi zaburzeniami świadomości, może cechować zależnie od umiejscowienia:

• płat czołowy – ból okolicy czołowej, niedowład połowiczy
• płat ciemieniowy – ból w okolicy ciemieniowo-skroniowej, zaburzenie czucia
• płat skroniowy – ból w okolicy skroniowej, niedowidzenie kwadrantowe
• płat potyliczny – ból oka po stronie udaru, niedowidzenie połowicze

Ponadto mogą wystąpić: amnezja, padaczka, omamy, urojenia, afazja, majaczenia.

Profilaktyka:

Dotyczy ona głownie udarów niedokrwiennych.  Profilaktyka pierwotna polega na wyrównywaniu zaburzeń i uzyskaniu kontroli nad modyfikowalnymi czynnikami ryzyka udaru, czyli odpowiednim leczeniu chorób sprzyjających rozwinięciu się udaru mózgu oraz propagowaniu i wprowadzaniu zachowań  prozdrowotnych. W skrócie: leczenie nadciśnienia, odpowiednie leczenie przeciwzakrzepowe w przypadku odpowiednich chorób serca, wczesne rozpoznanie i odpowiednie leczenie cukrzycy,  wyrównywanie zaburzeń lipidowych, zakaz palenia tytoniu, regularny wysiłek fizyczny.

Profilaktyka przy  wszystkich typach udaru to:

• monitorowanie czynności życiowych
• wyrównywanie zaburzeń gospodarki wodno-elektrolitowej, węglowodanowej
• kontrola ciśnienia tętniczego – należy unikać gwałtownego obniżania ciśnienia
• stosowanie leków przeciwobrzękowych, przeciwdrgawkowych
• profilaktyka przeciwzakrzepowa
• zwalczanie gorączki

Chociaż udar jest najpoważniejszym uszkodzeniem mózgu, to w przypadku szybkiej reakcji chorego i dostępności odpowiednich środków możliwe jest przywrócenie prawidłowych funkcji mózgu lub też znaczne zmniejszenie objawów udaru. Profilaktyka wtórna oraz rehabilitacja pozwalają zmniejszyć ryzyko ponownego udaru oraz poprawić jakość funkcjonowania w życiu codziennym.

Jak opiekować się chorym po udarze?

• zadbać aby temperatura w pokoju, w którym będzie przebywał wynosiła około 20 stopni Celsjusza
• najlepiej żeby łóżko miało wysokość 63-65 cm
• dla osób leżących powinien być przygotowany materac przeciwodleżynowy
• jeśli osoba chora nie może samodzielnie się poruszać potrzebny będzie wózek inwalidzki
• obok łóżka stawiamy mała szafeczkę, aby chory mógł postawić na niej potrzebne rzeczy, pamiętajmy aby postawić ją po stronie sparaliżowanej, aby chory ćwiczył uszkodzoną połowę ciała
• pilnować, aby chory wykonywał ćwiczenia rehabilitacyjne pod okiem specjalisty
• ważne jest, aby budować w pacjencie pewność siebie i dawać siłę do pokonywania niepełnosprawności
• dbajmy o codzienna toaletę chorego 
• podajmy pokarmy rozdrobnione, jeśli występują problemy z połykaniem
• chory musi być dobrze nawodniony, około 2 litrów na dobę
• jeśli jest problem z odruchem ssania podajmy płyny przez słomkę
• gdy chory jest leżący to jest narażony na zapalenie płuc, dlatego powinno się go oklepywać dwa razy dziennie
• zachęcajmy do wykonywania prostych ćwiczeń oddechowych - pomoże to zapobiec schorzeniom układy oddechowego
• po udarze często występują problemy z mówieniem, dlatego pomagajmy choremu w nauce i nie okazujmy zniecierpliwienia
• zachęcajmy do wysiłku umysłowego, rozwiązujmy krzyżówki, rebusy itp.